انرژی خورشیدی به عنوان یک منبع پاک و تجدیدپذیر می‌تواند نقش مهمی در تأمین انرژی مورد نیاز کشور ایفا کند. اما سؤال این است که چرا درصد بسیار کمی از انرژی مصرفی ایران از انرژی خورشیدی تأمین می‌شود؟ مشکلات انرژی خورشیدی در ایران مانعی جدی بر سر راه توسعه این فناوری به حساب می‌آیند. از جمله این مشکلات می‌توان به هزینه بالای سرمایه‌گذاری و نبود سیاست‌های حمایتی پایدار در کشور اشاره کرد. این چالش‌ها باعث شده‌اند که رشد سیستم‌های انرژی خورشیدی در ایران به کندی پیش برود. از آنجایی که شناخت چالش‌های انرژی خورشیدی می‌تواند بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران تأثیرگذار باشد، ما در این مقاله به بررسی آن‌ها پرداخته‌ایم.
هزینه بالای سرمایه‌گذاری اولیه
هزینه بالای سرمایه‌گذاری اولیه را می‌توان یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه انرژی خورشیدی در ایران دانست. برای نصب سیستم‌های خورشیدی به ویژه در مقیاس خانگی و صنعتی به تجهیزات گران‌قیمتی همچون پنل‌های خورشیدی، اینورتر، باتری و سازه‌های نگهدارنده نیاز است. اکثر تجهیزات یاد شده وارداتی هستند و قیمت آن‌ها تحت‌تأثیر نوسانات ارزی به شدت متغیر است؛ لذا بسیاری از مصرف‌کنندگان ایرانی توان پرداخت این هزینه‌ها را ندارند.
دولت‌ها در کشورهای توسعه‌یافته سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی پاک را با ارائه تسهیلات بانکی، یارانه یا مشوق‌های مالی تسهیل می‌کنند، اما در ایران نظام حمایتی مؤثر و پایدار وجود ندارد و بسیاری از خانوارها و حتی سرمایه‌گذاران خصوصی توان یا انگیزه لازم برای ورود به این عرصه را ندارند. فقدان زیرساخت‌های مناسب بیمه‌ای و عملکرد ضعیف در آموزش نیروهای متخصص نیز بر بودجه کلی پروژه‌ها می‌افزایند.
از دیگر عواملی که ریسک سرمایه‌گذاری در این حوزه را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از طولانی‌بودن پروسه اخذ مجوز و عدم شفافیت در قراردادهای خرید تضمینی برق. در ضمن، بازگشت سرمایه در پروژه‌های سیستم‌های خورشیدی نسبتاً طولانی‌مدت است. با توجه به موارد مطرح شده، این پروژه‌ها در شرایط اقتصادی بی‌ثبات کشور یک ریسک محسوب می‌شوند. اگر هزینه‌های اولیه کمتر نشده یا حمایت‌های جدی‌تری از سوی دولت صورت نگیرد، انتظار گسترش سریع انرژی خورشیدی در ایران چندان واقع‌گرایانه نیست.
کمبود تولید داخلی و وابستگی به واردات
یکی دیگر از مشکلات انرژی خورشیدی در ایران، کمبود تولید داخلی تجهیزات و وابستگی شدید به واردات است. بیشتر تجهیزات مورد استفاده در این صنعت از جمله پنل‌های خورشیدی، اینورترها و باتری‌ها از کشورهای دیگر نظیر چین و کشورهای اروپایی وارد می‌شوند. به همین دلیل، قیمت این تجهیزات به شدت به نوسانات نرخ ارز، تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی وابسته است. این افزایش هزینه‌ها در نهایت موجب افزایش قیمت اجرای پروژه‌های خورشیدی می‌شود.
از سوی دیگر، ظرفیت تولید داخلی در ایران بسیار محدود، پراکنده و غیررقابتی است. تعداد کارخانه‌های فعال در زمینه تولید در سطح انبوه و استانداردهای جهانی در ایران کم است. بسیاری از شرکت‌های ایرانی فاقد تجهیزات پیشرفته و دانش فنی کافی هستند. فقدان فناوری‌های روز دنیا، کمبود سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق‌وتوسعه و محدودیت در واردات مواد اولیه باعث شده‌اند که تولیدات داخلی پاسخگوی نیاز بازار نباشند. همچنین، نبود استانداردهای ملی و نظارت کافی بر کیفیت محصولات داخلی نیز موجب کاهش اعتماد عمومی به تجهیزات داخلی شده‌اند.
این شرایط قیمت نهایی پروژه‌های خورشیدی را افزایش داده و امکان خودکفایی و اشتغال‌زایی پایدار را محدود می‌کنند. بدون برنامه‌ریزی دقیق برای تقویت زنجیره تأمین داخلی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال، رشد انرژی خورشیدی در ایران با چالش‌های متعددی روبرو خواهد بود.
نبود سیاست‌های حمایتی پایدار
نبود سیاست‌های حمایتی پایدار از سوی دولت، یکی دیگر از مشکلات کلیدی انرژی خورشیدی در ایران است. کشورهای توسعه‌یافته با تدوین سیاست‌های بلندمدت و حمایت‌های مالی و قانونی، مسیر رشد انرژی‌های تجدیدپذیر را هموار می‌کنند. در حالی که تصمیم‌گیری‌ها در حوزه اجرای پروژه‌های مربوط به انرژی‌های پاک در ایران اغلب مقطعی، متغیر و بدون پشتوانه اجرایی مطلوب هستند. عدم وجود یک نقشه راه مطمئن و مدون، اعتماد و انگیزه بخش خصوصی را برای سرمایه‌گذاری در این صنعت کاهش داده است.
در ضمن، طرح خرید تضمینی برق از نیروگاه‌های خورشیدی در سال‌های گذشته مشکلاتی داشته است. برای مثال نرخ‌های خرید پایین، تأخیر در پرداخت‌ها و تغییر مداوم مقررات، بسیاری از سرمایه‌گذاران این حوزه را متضرر یا از ادامه مسیر منصرف کرده است. عدم ارائه تسهیلات بانکی بلندمدت با بهره مناسب و نبود معافیت‌های مالیاتی مؤثر نیز مزید بر علت شده است. همچنین این طرح‌ها و پروژه‌ها در برنامه‌های کلان انرژی کشور در اولویت قرار ندارند. آموزش نیروهای انسانی متخصص، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و شفافیت در تخصیص مجوزها نیز از دیگر مواردی هستند که دولت توجه کمی به آن‌ها دارد. در کل، انرژی خورشیدی بدون تدوین و اجرای سیاست‌های حمایتی مؤثر و پایدار نمی‌تواند به جایگاه شایسته خود دست یابد.
سخن پایانی
نیروگاه‌های خورشیدی به واسطه داشتن مزایای متعدد از جمله کاهش هزینه‌های انرژی و کاهش آلودگی یکی از بهترین گزینه‌ها برای تولید انرژی پاک و پایدار هستند. با این وجود، برای ورود به این عرصه نباید مشکلات انرژی خورشیدی در ایران را نادیده گرفت. در این مقاله به صحبت درباره این مشکلات پرداختیم. با تدوین مراحل اجرایی دقیق و استفاده از تجهیزات باکیفیت می‌توان یک سرمایه‌گذاری سودآور و مطمئن انجام داد. شرکت مهندسی الماس الکترونیک سپاهان، نیاز شما را در حوزه احداث نیروگاه خورشیدی از صفر تا صد مرتفع خواهد کرد.
